Debata na temat legalności sprzedaży aktywów Grupy Lotos na rzecz Saudi Aramco skłania do pytania o odwracalność transakcji i jej zakres. Czy można ją cofnąć, i jeśli tak, to jak dalece? “Rzeczpospolita” opublikowała tekst, w którym eksperci z uwagą przyjrzeli się tej sytuacji. 

Niezgłoszona pomoc publiczna

Jak zauważyli specjaliści, Maciej Bernatt, Łukasz Grzejdziak, w kontekście połączenia Orlenu i Lotosu, warto postawić pytanie o rolę prawa pomocy publicznej w gospodarce i możliwość wycofania się Skarbu Państwa z niekorzystnych transakcji. Pomoc publiczna, obejmuje m.in. korzyści oferowane na dogodniejszych warunkach niż rynkowe i może być udzielana przez państwo lub jego zależne spółki. W prostych słowach, jeśli spółka należąca do Skarbu Państwa sprzedaje udziały w swojej firmie zależnej po niższej cenie niż wynika to z wartości rynkowej, udziela pomocy publicznej nabywcy.

Raport NIK wskazuje, że transakcje Orlenu, wykonane w wyniku środków zaradczych z nałożenia Komisji Europejskiej, nie były zgodne z warunkami rynkowymi. Przykładowo, sprzedaż udziałów Rafinerii Gdańskiej i składników majątku Grupy Lotos odbywała się poniżej wartości rynkowej o ok. 5,6 mld zł (nie uwzględniając stacji paliwowych zakupionych przez MOL).

Jeżeli te transakcje faktycznie miały korzystniejsze warunki niż rynkowe, istnieje ryzyko udzielenia niezgłoszonej pomocy publicznej nabywcom. Potencjalne korzyści dla nabywcy nie były związane z żadnym ważnym celem z perspektywy Unii Europejskiej i nie wpisują się w wyłączenia od zakazu udzielania pomocy państwa.

Obowiązek zwrotu

Jeśli te okoliczności potwierdzą się, bezprawna pomoc wymagałaby zwrotu, którego nakaz musiałby wydać Komisja Europejska po odpowiednim postępowaniu. Polska musiałaby zgłosić tę sprawę Komisji lub mogłaby to zrobić każda strona zainteresowana, np. konkurent uczestników transakcji.

Dodatkowo, jak zauważyli specjaliści, każdy, kto doznał szkody lub był zagrożony w wyniku bezprawnej pomocy państwa może skierować sprawę do sądu polskiego w celu przywrócenia pierwotnego stanu. Sąd ma prawo orzec o zwrocie pomocy, przyznaniu odszkodowania lub unieważnieniu umowy, na której oparto udzielenie pomocy państwa.

Konsekwencje decyzji Komisji o zwrocie pomocy reguluje specjalna ustawa. W przypadku, gdy pomoc została udzielona na podstawie umowy, jak to miało miejsce w sprzedaży majątku Lotosu, podmiot udzielający pomocy może zwrócić się do sądu o rozwiązanie umowy lub nakazanie zwrotu pomocy.

Wartość pomocy podlegałaby zwrotowi z odsetkami. Zgodnie z polskim prawem, dawca pomocy (w tym przypadku Orlen) mógłby zwrócić się do sądu powszechnego o nakazanie zwrotu pomocy lub rozwiązanie umów, na podstawie których pomoc została udzielona, co otwiera różnorodne scenariusze.

Transakcja możliwa do zakwestionowania

Przy obecnym stanie wiedzy na temat poszczególnych transakcji, trudno jednoznacznie ocenić, czy faktycznie doszło do udzielenia zakazanej pomocy publicznej nabywcom majątku Grupy Lotos (co sugerują ustalenia NIK). Analiza tych transakcji wymaga kompleksowego spojrzenia na relacje między Skarbem Państwa, Orlenem a poszczególnymi nabywcami. Szczególne zainteresowanie budzi rola Skarbu Państwa w podejmowaniu decyzji o sprzedaży poszczególnych składników majątku.

Warto zauważyć, że zatwierdzenie przez Komisję Europejską środków zaradczych, czyli sprzedaży części majątku Grupy Lotos przez Orlen, w ramach kontroli koncentracji, nie ma znaczenia w kontekście udzielania pomocy publicznej. Komisja nie badała warunków finansowych transakcji w zakresie pomocy publicznej.

Podsumowując, prawo pomocy publicznej stanowi narzędzie, które Skarb Państwa może wykorzystać do kwestionowania opisanej transakcji sprzedaży majątku Lotosu.

Więcej informacji: https://www.rp.pl/opinie-prawne/art39917771-maciej-bernatt-lukasz-grzejdziak-czy-mozna-odzyskac-majatek-lotosu